Me 25 tetor, 2023, ora 19:00, HARABEL inauguroi ekspozitën “Kur era vajton luftë” nga artisti Enri Canaj në Galerinë NAAN.
Motive në ajër, Hije në tokë
nga Sylvia Sachini
Çdo vit, miliona zogj migrojnë 2800 kilometra nga Evropa në Afrikë. Pasi bëjnë një ndalesë të shkurtër në ishujt e Greqisë për të rimbushur rezervat e tyre yndyrore dhe për të rinxitur sistemin e tyre imunitar, ata vazhdojnë në jug, duke duruar mot të rëndë, stres fizik dhe mendor, grabitqarë dhe pengesa të bëra nga dora e njeriut në ndjekje të një toke të premtuar ku moti është i butë dhe insektet janë të shumta. Ata, fjalë për fjalë, po fluturojnë për jetën e tyre. Në pranverë, ata nisin udhëtimin e kthimit, duke kaluar shkretëtirën e madhe të Saharasë përpara se të zbresin sërish në Greqi. Në të dy drejtimet, zogjtë mbërrijnë në Mesdhe aq të rraskapitur saqë u duhen disa ditë për t’u rikuperuar.
Për mijëvjeçarë, prania e këtyre zogjve shtegtarë në qiell ka paralajmëruar ardhjen e pranverës dhe kohë më të mira përpara. Ishte dhe mbetet një fenomen për t’u festuar.
Migrimi, ose ndryshimi i përhershëm i vendbanimit nga një individ ose grup, është pjesë e historisë njerëzore. Për disa, është i vullnetshëm. Për shumë të tjerë nuk është. Të detyruar të largohen nga shtëpitë, punët dhe vendet e banimit, ata lëvizin. Në rrugë, hekurudhë, det dhe këmbë. Vetëm, me të tjerët, familjarisht. Duke mbajtur me vete vetëm atë që është më e çmuar për ta. Ky ishte realiteti për Enri Canaj 11-vjeçar, i cili e gjeti veten duke ikur nga Shqipëria për në Greqi për shkak të Luftës së Kosovës 1998-1999. Ky moment ishte gjithashtu katalizatori për një jetë të kaluar duke dokumentuar gjendjen e vështirë të refugjatëve përmes fotografisë – “varka e tij e shpëtimit”, siç e quan ai.
Shifra globale për personat në lëvizje tani është në qindra miliona dhe vetëm do të rritet në vitet e ardhshme.
Shumë prej tyre e gjejnë rrugën për në Evropë nëpërmjet korridoreve tokësore dhe detare të krijuara përmes shansit gjeografik dhe të monetizuara nga kontrabandistët. Rruga e migrimit të Mesdheut Lindor është një rrugë e tillë, një fije e padukshme që lidh Turqinë me Greqinë, Qipron dhe Bullgarinë. Ky udhëtim është përherë me dëshpërim, i kushtueshëm dhe i mbushur me terror. Moti i keq, stresi fizik dhe mendor, grabitqarët, pengesat e krijuara nga njeriu: të gjitha barrat duhet të merren mbi supe për të siguruar mbijetesën. Më pas janë strategjitë kufitare anti-migrante që po përdoren gjithnjë e më shumë nga vendet ku këta njerëz do shkonin. Në Greqi, dëbimet kolektive – akti i shtyrjes me forcë të njerëzve përtej kufijve kombëtarë – kanë qenë kaq të suksesshme saqë fluksi i emigrantëve ka rënë masivisht. Deri më tani në vitin 2023, vetëm 32,000 kanë mbërritur në brigjet e Greqisë.
Vitet e fundit, disa zogj shtegtarë, veçanërisht dallëndyshja, janë përshtatur me kushtet e reja të krijuara nga ngrohja globale dhe nuk po shkojnë më në jug. Insektet fluturuese me të cilat ushqehet dallëndyshja tani janë në gjendje të mbijetojnë në temperaturat e buta të dimrit, duke u dhënë atyre të gjithë ushqimin që u nevojitet. Ndërkohë, udhëtimi për ata zogj që ende migrojnë po bëhet gradualisht më i gjatë nga viti në vit për shkak të ndryshimit të topografisë (p.sh. shkretëtirëzimit) dhe mungesës së ushqimit.
Sapo një emigrant të arrijë në brigjet e Greqisë, ai duhet të zgjedhë: mund të qëndrojë aty ku është ose mund të vazhdojë të lëvizë, drejt Zvicrës, Austrisë, Gjermanisë, Francës, Skandinavisë, Britanisë së Madhe. Pikërisht këtu, në këtë purgator që vjen nga të qenit një emigrant pa shtetësi, imazhet e fuqishme të Enri Canajt që përbëjnë ekspozitën zënë qendrën e vëmendjes. Ato tregojnë të dyja anët e historisë: ata emigrantë që qëndrojnë janë të destinuar të durojnë vite kërcënimesh kafkiane nga shteti – letrat e mbajtura peng, takimet e pafundme, taktikat e vonesës, kriminalizimi, lejet e udhëtimit brenda vendit, që janë një ftesë e padenjë për t’i shtyrë drejt kufirit dhe për t’i larguar nga vendi – si dhe një kërcënim shumë real i të pastrehëve dhe skamërisë, ose mbyllje të paligjshme në kampe të ngjashme me burgjet (si qendrat famëkeqe të aksesit të mbyllura në Lesvos dhe Samos). Ndërkohë, ata që largohen përballen me pjesën e tyre të rreziqeve në formën e policisë, grupeve të ekstremit të djathtë dhe oportunistëve. Por, siç tregon një foto e një puthjeje të butë në një platformë nëntokësore të Berlinit, ka dritë në fund të këtij tunelit më të zymtë.
Një përpjekje e bashkërenduar në mbarë Evropën po bëhet tani për të mbrojtur dhe forcuar habitatet në Mesdhe për zogjtë shtegtarë në vazhdën e krizës klimatike. Udhëtimi i tyre epik është, siç theksojnë ekspertët, një nga mrekullitë e mëdha të natyrës. Jo vetëm kaq, por zogjtë shtegtarë ndihmojnë në ruajtjen e ekuilibrit delikat të ekosistemeve të botës. Mbijetesa e tyre është thelbësore për tonën.
Siç thuhet në Indeksin Global të Urisë 2022, mungesa e ushqimit, mungesa e ujit, lufta dhe zhvendosja ekonomike po përkeqësohen shumë për shkak të ngrohjes globale, duke rezultuar në një rritje të migrimit të detyruar të njerëzve. Ajo që kemi parë deri tani në Greqi është vetëm fillimi. Migrimi nuk do të zhduket thjesht duke ndërtuar mure më të mëdha dhe duke i shtyrë varkat prapa. Europa nuk është dhe nuk do të jetë kurrë një kështjellë. Ajo që na nevojitet janë struktura të qëndrueshme dhe rrjeta sigurie që evoluojnë në mënyrë paqësore me zbaticën dhe rrjedhën e migrantëve. Sepse migrimi, siç tregon “Kur Era Vajton Luftë”, është në fund të fundit një çështje ndërsektoriale: ai përfshin përkatësinë etnike, gjeografinë, ekonominë, gjininë, fenë dhe politikën. Trajtimi i çështjeve të tilla përmes veprimeve thelbësore pozitive në afat të gjatë ka një rëndësi thelbësore për mbijetesën dhe mirëqenien jo vetëm të atyre që nuk kanë, por të të gjithëve ne.
Nëse mund të mbrojmë habitatet për shpendët shtegtarë, mund të krijojmë hapësira të sigurta për njerëzit migrues. Ne mund të përballemi kolektivisht me një dimër të ekzistencës njerëzore, por pranvera po pret të lulëzojë.
Herën tjetër që do të shikojmë nga qielli dhe do të vëzhgojmë V-në e zezë të një zogjve përballë një fushe ceruleane, ia vlen të ndalemi dhe të mendojmë se ky mund të jetë fluturimi i jetës së tyre. Herën tjetër që do të shikojmë tokën dhe do të jemi dëshmitarë të një skene pabarazie të jashtëzakonshme midis qenieve njerëzore, ndoshta do të marrim një moment për të kuptuar se kjo është lufta e gjithë jetës sonë.
Tekst kuratorial nga Sylvia Sachini